Lactose: Nguồn dinh dưỡng chính cho heo con

Tầm quan trọng của lactose

Sữa heo nái cung cấp các chất dinh dưỡng cho heo con từ khi sinh ra đến khi cai sữa bao gồm: protein, acid amin, năng lượng từ chất béo và đường; chất khoáng dưới dạng canxi, photpho, muối, cũng như các vitamin thiết yếu và khoáng vi lượng.

Sữa heo nái có 80% là nước và các vật chất khô chứa 30% protein, 37% chất béo, 29% lactose và 4% chất khoáng. Khả năng tiêu hoá lactose phụ thuộc vào enzym lactose tiết ra. Enzym này tăng lên cùng với lượng sữa bú mẹ, cao nhất khi 2-3 tuần và sau đó giảm dần. Cho heo con ăn khẩu phần chứa lactose sau cai sữa giúp duy trì enzym này tiết ra.

Lactose còn được sử dụng làm cơ chất cho các vi khuẩn sữa có ích lactobacili và bifidobacter, tạo điều kiện cho chúng nhân lên và loại trừ các vi khuẩn có khả năng gây bệnh. Điều này giúp duy trì môi trường dạ dày và ruột heo khoẻ mạnh. Sản phẩm cuối cùng của quá trình chuyển hoá lactose là axit lactic. Axit lactic giúp axit hoá ruột và hỗ trợ tiêu hoá protein. Việc axit hoá này tạo môi trường bất lợi cho các vi khuẩn gây bệnh, làm giảm thiểu sự phát triển của chúng.

Lactose còn giúp duy trì sự nguyên vẹn của lớp nhung mao trong ruột non của heo trước và sau cai sữa. Kết quả là làm tăng hấp thụ chất dinh dưỡng, tăng hiệu quả chuyển đổi thức ăn và cải thiện đáp ứng miễn dịch.

Chế độ cho heo con ăn

Khi cai sữa, heo con phải chuyển từ sữa mẹ sang sử dụng thức ăn khô và nước nên có thể làm rối loạn nghiêm trọng đường tiêu hoá. Do đó cần phải lựa chọn kỹ lưỡng thành phần thức ăn sử dụng trong các khẩu phần ban đầu, cũng như thời gian chuyển từ khẩu phần này sang khẩu phần khác. Các vấn đề chính cần quan tâm là:

- Các enzym tiêu hoá

- Độ acid trong đường ruột

- Vi khuẩn trong ruột

- Chuyển từ miễn dịch thụ động sang miễn dịch chủ động.

Hệ thống enzym phải điều chỉnh từ tiêu hoá các thành phần của sữa sang thành phần thức ăn thô. Thay đổi lớn nhất là chuyển từ tiêu hoá lactose (enzym lactase) sang tiêu hoá đường và tinh bột, và từ protein sữa (cazein và globulin) sang protein từ động thực vật (các enzym protease khác). Sữa heo mẹ duy trì một quần thể lactobacilli hoạt động giúp giữ môi trường axit trong ruột. Vào thời điểm cai sữa, độ axit này cần phải được duy trì và quá trình sản xuất HCI trong dạ dày được bắt đầu. Quần thể lactobacilli cần thiết để bảo vệ cơ thể heo và ngăn chặn vi khuẩn có hại cũng được hình thành.

Miễn dịch thụ động được từ sữa non colostrum của heo nái giảm xuống đến mức rất thấp vào thời điểm 21-28 ngày tuổi. Nó được thay thế từ từ bằng miễn dịch chủ động trong vài tuần tiếp theo. Cấu trúc của nhung mao trong ruột non là rất quan trọng để duy trì các chức năng này. Nhung mao cao và sâu là rất có lợi, đảm bảo cho ruột khoẻ mạnh, hấp thu chất dinh dưỡng tốt và sự tăng trưởng tốt của heo.

Sự chuyển đổi dần dần từ khẩu phần ăn dễ tiêu hoá cao sang khẩu phần ăn có giá thành thấp thường đòi hỏi sử dụng 3-4 loại thức ăn. Các loại thức ăn này được cho ăn theo các giai đoạn phát triển khác nhau và với lượng nhất định.

Phương pháp này cho phép chuyển đổi dần dần từ khẩu phần dinh dưỡng cao và từ các sản phẩm sữa chất lượng cao (gọi là khẩu phần phức tạp) sang các khẩu phần dinh dưỡng thấp sử dụng ít thành phần thức ăn chuyên dụng (gọi là khẩu phần đơn giản).

Nếu thay đổi diễn ra quá nhanh đối với sự phát triển tổ chức cơ thể và sinh lý của heo thì rối loạn tiêu hoá sẽ sảy ra. Điều này gây ra hiện tượng giảm khả năng tăng trọng và heo dễ bị tác động của vi khuẩn gây bệnh, gây tiêu chảy dẫn đến tỷ lệ tử vong cao.

Một chế độ cho heo con ăn điển hình và lượng thức ăn cần thiết theo từng giai đoạn được trình bày ở bảng 1.

Bảng 1: Chế độ cho heo con ăn theo các giai đoạn

Lượng thức ăn trong giai đoạn ăn dặm chỉ chiếm khoảng 10% tổng số thức ăn cho heo ăn từ khi cai sữa đến khi đạt trọng lượng xuất chuồng 120kg. Do đó, chi phí của các khẩu phần ăn dặm này chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong tổng chi phí thức ăn. Điều quan trọng là cần đầu tư dinh dưỡng tốt trong thời gian này vì lợi ích tổng thể là năng suất cuối cùng của heo.

Heo khoẻ mạnh, có trọng lượng hơi cao trong suốt thời gian từ heo con đến khi xuất chuồng sẽ đảm bảo hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi. Nhìn chung, cứ thêm một kg trọng lượng heo con sẽ có thêm 3-5kg trọng lượng lúc giết thịt.

Các nguồn lactose

Lactose là chất dinh dưỡng cần thiết cho heo con. Có nhiều nguồn lactose khác nhau với các thành phần lactose khác nhau.

Các nguồn này bao gồm:

- Lactose (thành phần thức ăn chăn nuôi) 95%;

- Bột sữa gầy 50%;

- Bột whey 70%;

- Whey permeate (whey khử protein) 80%;

- Bột whey nhiều protein cô đặc (whey protein concentrate) 50%;

- Whey tách khoáng (demineralised whey) 75%;

- Whey giảm bớt lactose (reduced lactose whey) 55%.

Các loại thực phẩm khác của người được chế biến từ sữa đều có chứa lactose, chúng thường có sẵn và có thể dùng làm nguyên liệu cho thức ăn chăn nuôi. Ví dụ như bột sôcôla, bột pho mát và các sản phẩm từ sữa khác.

Các sản phẩm sữa sấy khô (dạng cuộn tròn hoặc hình trống) có chế tạo nên lactose dạng bêta, chúng ngọt hơn dạng alpha và có lợi cho heo cai sữa vì có vị ngon.

Nhu cầu lactose tối ưu

Heo con cần nhiều lactose trong khẩu phần giai đoạn 1 ngay sau khi cai sữa và cần ít hơn ở giai đoạn 3 và 4. Mức lactose cao trong các giai đoạn đầu giúp duy trì tất cả các chức năng được đề cập ở trên, giúp heo phát triển tốt.

Ở các giai đoạn sau, lactose đóng vai trò thành phần chức năng để duy trì hoạt động của lactobacilli và sức khoẻ của ruột hơn là chất dinh dưỡng đặc biệt cần cho sự tăng trưởng của heo. Nhiều thí nghiệm đã được tiến hành nhằm xác định nhu cầu lactose tối ưu của heo cai sữa. Điểm quan trọng là cần xem xét nhu cầu lactose ở tất cả các giai đoạn phát triển của heo con.

Mức tăng trưởng tối ưu đạt được khi sử dụng 20% lactose trong giai đoạn 1, 15% gở giai đoạn 2, 5% trong giai đoạn 3 và 0% ở giai đoạn 4 (Allee và cs, 2006).